Ці Беларусь – гэта яшчэ сацыяльна арыентаваная дзяржава? На днях былі адпушчаны цэны на асноўныя прадукты харчаваньня (хлеб, малако, яйкі, мяса), экспэрты мяркуюць, што за гэтыя тавары беларусам прыйдзецца плаціць на 10-15% больш. Улады падымаюць кошты камунальных паслуг, рыхтуюць насельніцтва да павышэньня пэнсійнага ўзросту, кажуць пра скарачэньне дэкрэтнага водпуску з 3 да 2 гадоў, аб чым заявіў дарадчык прэзыдэнта Кірыл Руды.
Канец сацыяльнай дзяржаве ў Беларусі прыходзіць паступова, паколькі ўлады баяцца незадаволенасьці насельніцтва, – адзначае эканаміст Леанід Злотнікаў.
Л. Злотнікаў: Калі прыйшоў Лукашэнка, ён казаў, што ў нас будзе бясплатная мэдыцына, адукацыя. Але цяпер адсотак студэнтаў, якія плацяць за вышэйшую адукацыю, падобны, як у Заходняй Эўропе, а нават у ЗША. У бальніцах пацыенты не плацяць за працу лекараў, але плацяць за лякарствы. Эканоміка Беларусі неэфэктыўная, яна шмат гадоў існавала за кошт расейскіх субсыдый, замежных крэдытаў, узровень запазычанасьці складае звыш 50% ВУП. Няма магчымасьці падтрымліваць узровень спажываньня насельніцтва, таму ён скарачаецца.
Улады не жадаюць адмаўляцца ад свайго міту сацыяльнай дзяржавы. Яны, дарэчы, могуць зваліць частку віны за зьмены на міжнародныя ўстановы, у тым ліку МВФ, які, у прыватнасьці, патрабуе зьменшыць выдаткі дзяржавы на камунальныя паслугі для насельніцтва. Аднак тут патрабаваньні больш шырокія – яны датычаць рынкавых рэформаў, якія ўлады не жадаюць праводзіць.
Л. Злотнікаў: Галоўнае патрабаваньне – спыніць дзяржаўнае камандаваньне эканомікай: не ўмешвацца ва ўзровень цэнаў, прыватызаваць шэраг прадпрыемстваў, зьменшыць падатковае абцяжараньне прыватнага сэктара. У нас насельніцтва аплачвае толькі каля 30-40% камунальных паслуг, астатняе плаціць дзяржава. Бюджэтныя сродкі выдаткоўваюць вельмі неэфэктыўна, паколькі няма прыватных гаспадароў у камунальнай гаспадарцы. Усю сыстэму неабходна мяняць, чаго патрабуюць крэдыторы і з Захаду, і з Усходу.
Нічога не гаворыцца аб тым, каб адбываліся скарачэньні выдаткаў на лініі саміх уладаў. Калі насельніцтву прыходзіцца зацягваць паясы, то першыя гэта павінны зрабіць улады. А ў Беларусі ідуць агромністыя грошы на выдаткі, зьвязаныя зь дзяржаўным апаратам, на сілавыя структуры.
Л. Злотнікаў: Я паглядзеў бюджэт і не ўбачыў, каб скарацілі выдаткі на апарат прэзыдэнта. Напрыклад, бюджэт Савета міністраў меншы, чым Адміністрацыі прэзыдэнта. На адміністрацыю дзяржавы выдаткоўваем каля 20-25% усяго бюджэту.
Беларускія ўлады часта параўноўваюць Беларусь з іншымі краінамі. Скажам, што беларусы ідуць на пэнсію ў 55-60 гадоў, а такога ў сьвеце мала. Тым ня менш, у беларускія пэнсіянэраў няма льгот, якія ёсьць у польскіх, напрыклад, льготны праезд на грамадзкім транспарце або агулам бясплатны пасьля 70-га году жыцьця, як у Варшаве.
Л. Злотнікаў: Пэнсійная рэформа насьпела, шмат пра яе гаворыцца. Але гэта непапулярная мера, насельніцтву не падабаецца. А ў нас улады трымаюцца не на прыватным сэктары, не на эканоміцы, а на шырокіх масах насельніцтва. Сацыяльныя льготы прыходзіцца зварочваць, паколькі краіна праядала даволі багатую індустрыяльную спадчыну пасьля БССР. Рэфармаваць краіну ўлады не жадаюць, а спрабуюць усялякімі спосабамі працягнуць існаваньне неэфэктыўнай сыстэмы.
У Польшчы пасьля пачатку шокавай тэрапіі падзеньне эканомікі працягвалася 2-3 гады, цэны цягам году расьлі на 30-37%, а ў Беларусі ў ’92 годзе цэны вырасьлі ў 20 разоў, у 93’ – у 21 раз. Агулам у нас цэны павысіліся з 1990 года ў мільярд разоў! Лукашэнка казаў – мы прыйдзем да рынка, але ня коштам падзеньня ўзроўню жыцьця насельніцтва. А ў выніку мы атрымалі большы спад і больш нізкі ўзровень жыцьця, чым у Польшчы, – падсумоўвае кандыдат эканамічных навук Леанід Злотнікаў.
нг