Землі за ўсходняй мяжой Польшчы, якія, дарэчы, калісь у яе ўваходзілі, — гэта надзвычай маляўнічыя тэрыторыі і адначасова вельмі важныя для палякаў з увагі на гістарычную мінуўшчыну. Шматлікія экскурсіі за ўсходнюю мяжу ладзіць Польскае турыстычна-краязнаўчае таварыства.
Сёньня мы гутарым з Галінай Субер з Мазавецкага аддзелу таварыства, якая тлумачыць, чаму гэтая арганізацыя займаецца папулярызацыяй усходняга напрамку, хоць значна большым зацікаўленьнем, асабліва сярод польскай моладзі, карыстаецца заходні накірунак.
Г. Субер: Гэта нашая супольная спадчына зь сёньняшнімі Беларусьсю, Украінаю, Летувой. Вельмі шмат палякаў зьвязана з гэтымі землямі. Колькі людзей пасьля 1945 г. было вымушана пакінуць сваю Бацькаўшчыну, дзе іх сем’і жылі спрад вякоў. Гэтага немагчыма ігнараваць. Гісторыя Польшчы непарыўна зьвязаная з гісторыяй Вялікага Княства Літоўскага. Польска-літоўская вунія, заключаная ў Любліне ў 1569 г., -- гэта нашая супольная гісторыя, нашая супольная спадчына. Падчас экскурсій вельмі выразна бачна, што сучасьнікі часта зьдзіўленыя пэўнымі фактамі, месцамі, зьвязанымі з нейкай вядомай асобай.
Атрымліваецца, што палякі слаба ведаюць сваю гісторыю, гісторыю суседніх ўсходніх земляў.
Г. Субер: Туды з намі езьдзяць энтузіясты гісторыі. Я шкадую, што з намі ня езьдзяць настаўнікі й моладзь. Іх бывае вельмі мала. Бо гэта жывая гісторыя, жывыя ўрокі – мясьціны, зьвязаныя з нашай супольнай гісторыяй. І мне вельмі прыкра. Калі паглядзім на іншыя народы – сёмае, восьмае пакаленьне едзе туды, дзе нарадзіўся іх прадзед. А мы гэта трацім. Па-мойму, вінаватая недасканаласьць школьнай праграмы, бо з гэтага ўсё пачынаецца. Па тэлебачаньні няшмат гавораць пра гісторыю, наогул у СМІ замала такой інфармацыі. Калі мы згадваем, напр. Чэслава Немэна, гучыць ягоная песьня. На фоне можна было б паказаць дом, у якім ён нарадзіўся. Гэта простыя справы. Вядома, што яны не нясуць за сабой грошай, але ж гэта нашая спадчына і, як бы ні было, нашая тоеснасьць.
Моладзь не цікавіцца часткай сьвету, разьмешчанай за ўсходняй польскай мяжою. Што мы трацім, а што маглі б выйграць ад сустрэчы зь людзьмі, якія там жывуць, якія памятаюць?
Г. Субер: Многія маладыя людзі жывуць у памылковым перакананьні, што кожны з-за Бугу – рускі. Доўгі час ніхто гэтага не выпраўляў. Палякі вельмі зьдзіўленыя, калі едуць у Баранавічы, а нават у Магілёў або Барысаў, і там сустракаюць людзей, якія добра размаўляюць па-польску. А трэба памятаць, што за Менскам кантакт з Польшчай скончыўся пад канец XVIIІ ст., амаль 250 гадоў таму. Гэтым людзям належыцца пашана за тое, што яны дома, у сям’і, нягледзячы на забарону польскай мовы, гэтую мову захавалі. У іх захаваліся кніжкі, катэхізіс, у іх была бабуля, у якой заўсёды быў час. Гэтым людзям сапраўды належыцца пашана. Сёньня там палякам прасьцей. У моладзі ёсьць „Карты паляка”, яны вучацца ў Польшчы. Але каб атрымаць „Карту паляка”, трэба здаць іспыт па-польску. Сустрэчы з гэтымі людзьмі ўражваюць. Калі дзеці ў Беларусі пачынаюць сьпяваць польскія гістарычныя песьні, то ўсё гэта пакідае агромністае ўражаньне нават на моладзі.
Польскае турыстычна-краязнаўчае таварыства заахвочвае палякаў, каб падчас плянаваньня свайго адпачынку яны бралі пад увагу ўсходнія суседзкія краіны.
Г. Субер: Ня трэба баяцца дарог. Напр. у Беларусі вельмі добрыя дарогі. На Ўкраіне таксама, ад Дарагуска праз Сарны да Кіева – выдатная дарога. Далей, з Кіева, другая дарога, на Львоў. Можна ладзіць сапраўды цікавыя вандроўкі. Людзі вельмі сардэчныя. Штораз лепшыя гатэлі. Вядома, калі экскурсію ладзіць турбюро, то для іх будуць крыху іншыя цэны, бо бывае, што неxта зьдзіўляецца, што так дорага каштуе начлег. Няма ніякіх праблем з харчаваньнем, з таварамі ў крамах. Музэі ўсё больш прыязныя, ладзяць вельмі цікавыя выставы. Праўда, часам мы сустракаемся з праблемай, што экскурсаводы размаўляюць толькі на мясцовай мове і патрэбны перакладнік. А каб вы бачылі беларускія пэйзажы! Калі едзеш – горкі-пагоркі, поле па гарызонт, мноства лясоў, жывая прырода. Варта наведаць Палескі парк і па беларускім, і па ўкраінскім баку. Падольле. Ад Крэменца да Каменца можна пешшу ісьці рознымі шляхамі, праз горы, наведаць па дарозе пячоры. Блізкі турызм, у мясцовасьцях непадалёк ад польскай мяжы, сапраўды на выцягнутую руку. На Ўкраіну ня трэба візы, дастаткова мець пашпарт. Варта таксама ўбачыць Адэсу, надзвычай прыгожае месца. Кіеў. І гэта гарады, зь якімі нас лучыць супольная гістарычная памяць.
Галіна Субер з Мазавецкага аддзелу Польскага турыстычна-краязнаўчага таварыства.