Польскі прэм’ер наведаў Музэй палякаў, якія ратавалі габрэяў падчас ІІ Усясьветнай вайны.
У чацьвер польскі Сэнат прыняў папраўкі ў закон аб Інстытуце нацыянальнай памяці, якія ўвялі юрыдычныя сродкі (штрафы й зьняволеньне) у змаганьні супраць «польскіх лягераў сьмерці».
Такія акрэсьленьні можна часта сустрэць у прэсе на Захадзе. Летась падобным выразам скарыстаўся былы амэрыканскі прэзыдэнт Барак Абама. У Польшчы гэта лічаць фальшаваньнем гісторыі й перакладаньнем адказнасьці за генацыд габрэяў на палякаў.
Цяпер Варшава вырашыла змагацца з гэтым крымінальнымі сродкамі. У Ізраілі дадзеныя папраўкі ўспрынялі, як магчымасьць для замоўчваньня спраўцаў Галакосту, калі яны былі палякамі. Ізраільскі Кнэсэт рыхтуе папраўкі ў адказ на польскі закон.
У сытуацыю ўмяшаўся польскі прэм’ер міністар Матэвуш Маравецкі. Учора ён заявіў у сваім тэлевізійным выступе, што гісторыя польска-габрэйскіх адносін вельмі заблытаная й шмат працы патрабуе выпрацоўка супольнай вэрсіі. Варшава гатовая да такой працы.
Матэвуш Маравецкі: Мы разумеем эмоцыі ізраільскага боку. Трэба шмат працы, каб мы змаглі распавесьці разам нашу супольную і часта вельмі заблытаную гісторыю. Культура польскіх габрэяў зьяўляецца неразрыўным элемэнтам польскай спадчыны. Сёньня, калі сьвет зноў змагаецца з праблемай антысэмітызму, польскі ўрад кажа выразна, што няма згодны на нянавісьць ды маніпуляцыю і ману гісторыяй. Пашырэньне праўды пра Галакост – гэта ня толькі заданьне Ізраіля. Гэта таксама і польская задача.
Сёньня кіраўнік ураду стварыў групу па пытаньнях праўна-гістарычнага дыялёгу паміж Польшчай ды Ізраілем для высьвятленьня ўсіх сумневаў ізраільскага боку ў зьвязку з прынятымі папраўкамі. Таксама сёньня прэм’ер Матэвуш Маравецкі наведаў з афіцыйным візытам Музей палякаў, якія ратавалі габрэяў падчас ІІ Сусьветнай вайны ў Марковай. Ганаровым патронам установы зьяўляецца сям’я Ўльмаў, якія падчас вайны далі прытулак 8 габрэям. У 1944 годзе мясцовы бандыт выдаў іх немцам. Уся сям’я – бацькі і цяжарная маці Ўльмы ды іх шасьцёра дзяцей – загінула. Больш падрабязна пра хаду візыту перадае з Марковай карэспандэнт Польскага радыё Караль Дармарос.
Караль Дармарос: У Марковай прэм’ер Матэвуш Маравецкі наведаў музэй імя сям’і Ульмаў, а таксама ўзяў удзел у дэбатах на тэму польска-габрэйскіх стасункаў. Інтарэс да візыту выказалі ня толькі польскія журналісты, але й карэспандэнты замежных мэдыяў. Польскі прэм’ер зазначыў, што трэба ўкласьці шмат працы, каб распавесьці й патлумачыць заблытаную польска-габрэйскую гісторыю.
Папраўкі ў закон аб ІНП, якія раскрытыкаваў Ізраіль, уводзяць пакараньне за публічнае і фальшывае ўскладаньне на польскі народ і/альбо дзяржаву адказнасьць за злачынства нацыстаў падчас ІІ Сусьветнай вайны. Дырэктар Музэя ў Марковай Анна Струж распавяла, што кіруемая ёй установа працуе над тым, каб пашыралася сьвядомасьць ды веды пра падзеі зьвязаныя з Галакостам падчас вайны сярод палякаў ды замежных наведвальнікаў.
Анна Струж: Дзякуючы заснаваньню гэтага Музэя больш актыўнай стала праца па асьвятленьню тэмы Справядлівых сярод народаў сьвету, збору матэрыялаў, сьведчаньняў, а таксама па пашырэньні адукацыі пра Галакост і стаўленьне палякаў да гэтай трагедыі. Кажучы адукацыя, трэба зазначыць, што наша адукацыйная прапанова пакуль яшчэ новая і мы толькі пачынаем гэтым займацца. Заахвочваем школы да супрацоўніцтва.
Намесьнік дырэктара ІНП Матэвуш Шпытма дадаў, што сярод Справядлівых народаў сьвету найбольшая група – амаль 7 тысяч чалавек – гэта палякі. Больш за тое, у Польшчы за ратаваньне габрэяў падчас вайны пагражала сьмерць, у адрозьненьні ад краін Заходняй Эўропы.
Матэвуш Шпытма: Паводле падлікаў, у адной толькі Варшаве габрэям дапамагала каля 70-90 тысяч палякаў. Зразумела, што былі й бандыты і даносчыкі. Каля 3-4 тысяч было тых, хто даносіў на габрэяў. Гэта зусім іншы маштаб. Мы пакуль не маем дадзеных з усяе Польшчы, але Варшава паказвае, які быў вялізарны разрыў.
У Варшаве спадзяюцца, што ў Ізраілі заўважаць гэтыя крокі й бакі змогуць пачаць дыялёг на тэму польска-ізраільскага бачаньня гісторыі ІІ Сусьветнай вайны ды Галакосту.
Юры Ліхтаровіч