А. Лукашэнка перадаў Казахстану дакумэнты пра жонак здраднікаў Радзімы

Аляксандар Лукашэнка перадаў прэзыдэнту Казахстана Нурсултану Назарбаеву копіі архіўных дакумэнтаў, выяўленых органамі дзяржбясьпекі Беларусі. Гэта дакумэнты жанчын, асуджаных у БССР у канцы 1930-х гадоў па палітычных матывах і этапаваных у лягер на тэрыторыі Казахстана.

Дакумэнты прызначаныя для Музэйна-мэмарыяльнага комплексу памяці ахвяр палітычных рэпрэсій і таталітарызму, які разьмешчаны на месцы найбуйнейшага савецкага жаночага лягера – Акмалінскага спэцаддзяленьня Карлага НКВД СССР, больш вядомага як Акмалінскі лягер жонак здраднікаў Радзімы.

Дакумэнты, якія перадаюцца, – копіі спраў у дачыненьні да жонак беларускіх пісьменьнікаў, лісты сваякоў рэпрэсаваных жанчын. Сярод іх – і цешча народнага паэта Беларусі Пятруся Броўкі. У Беларусі выяўленыя і вывучаныя матэрыялы архіўных крымінальных спраў, у якіх ідзе гаворка пра 63 жанчыны. Гэта былі жонкі рэпрэсаваных прадстаўнікоў беларускай інтэлігенцыі. Але насамрэч такіх спраў было на многа больш, – адзначае дасьледчык сталінскіх рэпрэсій у Беларусі гісторык Ігар Кузьняцоў.

І. Кузьняцоў: Названыя прозьвішчы 63 вядомых пісьменьнікаў, вучоных, намэнклятуры – гэта значна менш, чым было ў рэальнасьці. Гаворка ідзе толькі пра тыя архіўныя справы, якія знаходзяцца ў КДБ, а колькасьць усіх спраў, паводле маіх падлікаў, большая ў 5-7 разоў. Тым ня менш, трэба сказаць, што ўпершыню былі перададзеныя дакумэнты 63 чалавек – зьняволеных Акмалінскага лягера. Яны праходзілі ў дакумэнтах як жонкі здраднікаў Радзімы.

Кіраўнік беларускай дзяржавы расказаў, што калі даведаўся аб рэалізацыі ідэі па стварэньні музэю на месцы былога лягера недалёка ад Астаны, то даручыў КДБ Беларусі знайсьці і вывучыць архіўныя матэрыялы. «Мы знайшлі цікавыя матэрыялы. Думаю, яны паслужаць асновай нашай беларускай выставы ў гэтым музэі», – адзначыў Лукашэнка.

У лягер ссылаліся людзі з самых розных рэспублік Савецкага Саюза, – распавядае Ігар Кузьняцоў.

І. Кузьняцоў: У гэты лягер ссылалі прадстаўнікоў усіх былых савецкіх рэспублік. Там і з Украіны ёсьць, з Азэрбайджана, Грузіі... Многія краіны ўжо перадалі дакумэнты. Ня ведаю, ці мы апошнія, але перадача дакумэнтаў для музэйнай экспазыцыі адкрывае беларускую старонку ў гісторыю Акмалінскага лягера.

Пры гэтым гісторык адзначае, што дадзеныя дакумэнты дагэтуль не былі прадстаўленыя ў распараджэньне беларускіх дасьледчыкаў і сваякоў асоб, сасланых у лягер. У Беларусі практычна няма музэйных экспазыцый, якія распавядаюць пра лёс асобаў, рэпрэсаваных у 30-ыя гады.

І. Кузьняцоў: Няма фактаў, каб нейкі музэй Беларусі атрымаў хаця б ксэракопіі архіўных спраў. Адзіная справа, з якой пазнаёмілася грамадзкасьць – гэта справа Маі Кляшторнай, дачкі паэта Тодара Кляшторнага, расстралянага ў 1937 годзе. Аказваецца, лягчэй перадаць дадзеныя ў іншую краіну, чым сваякам, якія засталіся на тэрыторыі Беларусі і перадаць дакумэнты ў беларускія музэі. Гэтая праблема ў Беларусі агулам адсутная. Мы ганарымся, што перадалі дакумэнты іншай краіне, але ня можам сказаць, што зрабілі гэта для сваіх грамадзян.

Прэзыдэнт Казахстана Нурсултан Назарбаеў падзякаваў беларускаму кіраўніку за архіўныя дакумэнты. Ён распавёў, што ў экспазыцыі музэю на месцы лягера была зроблена спроба ўзнавіць умовы побыту і ўтрыманьня зьняволеных, якія існавалі тады. «Там проста ў катаваньнях гінулі людзі. Яны былі з дзецьмі, некаторыя – цяжарныя. Нараджалі, дзеці гінулі, – сказаў кіраўнік Казахстана. – Недалёка ёсьць спэцыяльныя могілкі – называюцца матуліны могілкі – для дзяцей. Там на крыжах лялькі вісяць. Жудасна! Нельга забываць гэта!».

нг