Прадстаўлены на мінулым тыдні ў Бэрліне падручнік “Нямеччына – Расея. Прыпынкі ўзаемнай гісторыі – месцы памяці” зноў выклікаў абурэньне польскіх гісторыкаў. Яны не згаджаюцца з расейскай інтэрпрэтацыяй пакту Молатава – Рыбэнтропа, заключанага ў жніўні 1939 году.
Кніга прызначана для настаўнікаў сярэдніх школаў. Расейская вэрсія была выдадзена летась, і тады таксама гучалі галасы нязгоды з польскага боку. Цяпер выйшла нямецкая вэрсія. Аўтары падручніка працавалі паводле прынцыпу, што кожную тэму апрацоўвалі двое навукоўцаў – расейскі і нямецкі. Але ў выпадку пакту Молатава – Рыбэнтропа немагчыма было разам напісаць тэкст, паколькі дзьве нацыі зусім па-рознаму падыходзяць да тэматыкі. Праўда, ніхто ўжо не адмаўляе факту існаваньня самога дагавору, але нямецкі і расейскі бакі інакш трактуюць матывы, якімі кіраваўся Сталін і Гітлер, падпісваючы пакт. Тая ж праблема датычыць “братэрства зброі” паміж Трэцім рэйхам і СССР, у тым ліку супольнага вайсковага параду ў Берасьці.
Паводле расейскіх гісторыкаў, Сталін перад вайной быў у безвыходнай сытуацыі, якая прымусіла яго заключыць дагавор зь Гітлерам. Расейцы не згаджаюцца таксама называць акупацыяй захоп земляў Польшчы Чырвонай Арміяй. Польскія гісторыкі занепакоеныя тым, што ў падручніку па гісторыі перайначаныя факты. На думку старшыні Інстытуту нацыянальнай памяці Лукаша Каміньскага, так не павінна быць.
Л. Каміньскі: Расейскі бок ня толькі пасьлядоўна падтрымлівае ітэрпрэтацыю пакту Молатава – Рыбэнтропа, якую ў 2009 годзе прадставіў Пуцін, але таксама імкнецца зьмяніць гістарычныя факты. Прыклад – сумесны парад савецкіх і нямецкіх войскаў у Берасьці. Гэта гістарычны факт, які пацьвярджаюць ня толькі паказаньні сьведкаў і дакумэнты, але і здымкі, якія захаваліся з гэтага параду.
Каміньскі мяркуе, што такая інтэрпрэтацыя гістарычных здарэньняў сьведчыць аб дзяржаўным падыходзе да гісторыі ў Расеі, які не заўсёды згодны з вынікамі прац навукоўцаў. На ягоную думку, цяжка не параўноўваць дзеяньняў немцаў і расейцаў пасьля пачатку Другой сусьветнай вайны.
Л. Каміньскі: У гадах ’39-41 было ня толькі супольнае нападзеньне на Польшчу й акупацыя польскіх земляў. Пакт Молатава – Рыбэнтропа выклікаў далейшую агрэсію з боку СССР. Калі Вэрмахт атакаваў, Чырвоная армія таксама нападала на іншыя дзяржавы. Так што немагчыма апісаць гады 1939-41 інакш, чым савецка-нямецкае супрацоўніцтва.
Кіраўнік камісіі, якая рыхтавала падручнік з расейскага боку Аляксандар Чубар’ян прызнаў, што польскае пытаньне было самым складаным. Тым ня менш, адзначыў ён, ніхто не драматызаваў розьніцы ў падыходзе. “Абедзьве пазыцыі прадстаўлены ў кнізе”, - падкрэсьліў гісторык з Расейскай акадэміі навук. Чубар’ян дадаў, што расейскія ўлады вельмі ўважліва прыглядаліся працы над падручнікам, а яго самога крытыкавалі за сумесны праект зь немцамі.
У сваю чаргу польскі прафэсар гісторыі Войцех Матэрскі тлумачыць, што ілжывае прадстаўленьне падзеяў, зьвязаных з пактам Молатава - Рыбэнтропа вынікае з палітыкі дзяржаўнай прапаганды Расеі, у якой важнае месца займае вялікая перамога Чырвонай арміі над фашызмам у Вялікай айчыннай вайне. На такую вэрсію гісторыі ня можа падаць ніводзін цень.
В. Матэрскі: Цяжка казаць у такім кантэксьце, што Чырвоная армія выіграла Другую сусьветную вайну з дапамогай толькі заходніх саюзьнікаў і нямецкіх антыфашыстаў, пра што заяўляў Пуцін. І таму, калі пры нагодзе пакту гавораць пра дэпартацыі, пра катынскае злачынства, пра акупацыю балтыцкіх рэспублік, то на гэтую вайну пачынаюць глядзець крыху інакш. А не павінны, паколькі вакол гэтай перамогі будуецца ўся расейская тоеснасьць.
Таму, дадае Войцех Матэрскі, расейцы кожнаю цаною спрабуюць змагацца з іншым, чым іх афіцыйнае, прадстаўленьнем і ацэнкай пакту Молатава – Рыбэнтропа.
В. Матэрскі: Пакт Молатава – Рыбэнтропа быў тыповым агрэсіўным дагаворам. Яшчэ да таго, як вайна пачалася, два бакі ўжо дзялілі тэрыторыю будучых захопленых земляў. Тым ня менш, расейскі бок да гэтага часу абараняе пакт – маўляў, не было іншага выйсьця, што ўсе дзяржавы баранілі сваю незалежнасьць так, як маглі. І што быццам бы заходнія вялікія дэмакратыі толькі і чакалі добрай нагоды, каб зьнішчыць Савецкі Саюз, таму савецкай дыпляматыі прыйшлося карыстацца такімі ж мэтадамі.
У нямецка-расейскім падручніку па гісторыі ёсьць некалькі момантаў, калі прадстаўлены розны падыход двух бакоў. Гэта датычыць ня толькі пакту Молатава-Рыбэнтропа, але таксама антыкамуністычнага паўстаньняў ў ГДР ды блякады Заходняга Бэрліна ў гадах 1948-49.
Па інфармацыі Аляксандра Чубар’яна, ідзе распрацоўка польска-расейскага падручніка па гісторыі. Падобны праект расейцы зрабілі таксама з украінцамі.
ІАР ПР/нг