8 верасьня ў Саксонскім садзе (Ogród Saski) у Варшаве прэзыдэнт Польшчы Анджэй Дуда і яго жонка Агата Карнхаўзэр-Дуда адкрыюць агульнанацыянальную акцыю «Нацыянальнае чытаньне».
«Нацыянальныя чытаньні» праводзяцца па ініцыятыве прэзыдэнта Польшчы з 2012 года.
Сёлета палякі ва ўсім сьвеце будуць чытаць раман Стэфана Жаромскага «Прадвесьне» (Przedwiośnie).
У Беларусі «Нацыянальнае чытаньне» пачалося 7 верасьня.
Хэлена Марчукевіч, кіраўнік Менскага аддзяленьня Саюза палякаў на Беларусі: Такое чытаньне для нас новае, многім людзям цікава і чытаць, і слухаць. Дай Божа, каб такіх ініцыятыў было больш.
У «Нацыянальным чытаньні» ў Менску прынялі ўдзел каля ста чалавек, у тым ліку пасол Польшчы ў Беларусі Артур Міхальскі. 8 верасьня да акцыі далучацца гарадзенскія палякі і ўсе, каму блізкая польская мова і культура.
Раман Стэфана Жаромскага «Прадвесьне» выдатна ўпісваецца ў сьвяткаваньне стагодзьдзя аднаўленьня незалежнасьці Польшчы. Якраз той пэрыяд, калі Польшча аднавіла сваю незалежнасьць, адлюстраваны ў гэтым творы.
«Прадвесьне», выдадзенае ў 1924 годзе, расказвае пра жыцьцё Цэзары Барыкі, прадстаўніка маладога пакаленьня, народжанага і выхаванага ў Баку, які прыяжджае ў адроджаную пасьля Першай сусьветнай вайны польскую дзяржаву.
У рамане Стэфан Жаромскі апісвае праблемы, зь якімі сутыкнулася Польшча пасьля аднаўленьня незалежнасьці.
Менск, 2 верасьня 2017 г. «Нацыянальнае чытаньне»
Фота: Wikimedia.org/Odri Tiffani/CC BY-SA 4.0
Спэцыяльна да «Нацыянальнага чытаньня» беларуская сэкцыя рэдакцыі «Ўсход» Польскага радыё для заграніцы падрыхтавала радыёпастаноўку фрагмэнта «Прадвесьня».
У гэтым урыўку адбываецца дыялёг паміж палякамі, якія па-рознаму бачаць Польшчу, яе сучаснасьць, людзей, якія ёю кіруюць. Закранаецца ў фрагмэнце рамана Жаромскага і лёс беларусаў у тагачаснай польскай дзяржаве.
Слухайце далучаны гукавы файл
Ролі агучвалі:
Апавядальнік — Ніна Баршчэўская
Жанчына — Ялянта Сьмялоўская
Мірослаў — Эдуард Жолуд
Старшыня — Алена Вялічка
Цэзары — Віктар Корбут
Стэфан Жаромскі
Прадвесьне
(урывак)
Жанчына:
— Таварышы! Дзяржава — гэта арганізацыя, у якой адны кіруюць, а іншыя ім падпарадкоўваюцца. У кожнай дзяржаве, у тым ліку і ў гэтай, новаўтворанай, ёсьць клясы кіруючыя і тыя клясы, якімі кіруюць. Хто ж тут у нас кіруе і на якой падставе? Сёньня ўлада ў нашай дзяржаве належыць адной клясе ўласьнікаў, якая выкарыстоўвае гэту ўладу для абароны свайго існаваньня ў грамадзтве. Сёньняшняя дзяржава — гэта інструмэнт прыгнёту адной клясы другой. Мы, як прадстаўнікі рабочай клясы, павінны выступаць супраць дзяржавы, тым больш, што мы зьяўляемся прадстаўнікамі міжнароднай арганізацыі працоўных. Нашай мэтай зьяўляецца ліквідацыя ўлады адных людзей над іншымі, ліквідацыя рабства адных і марнатраўства іншых, стварэньне грамадзтва працоўных, роўных і свабодных людзей.
Апавядальнік:
Прамоўца паправіла свае кучаравыя, амаль фіялетавыя валасы. Наступіла паўза. Прамоўца апусьціла бровы. Яе стройная, зграбная і прыгожая фігура схілілася набок. Зноў пачуўся мэталічны, спакойны голас.
Жанчына:
— Па прафэсіі я ўрач і як урач бачыла зблізку і на ўласным вопыце сутыкнулася з гнілізной сучаснага сьвету. Я прыйшла да перакананьня, што ў сёньняшнім сьвеце пануе страшнае выраджэньне. Рабочая кляса выраджаецца ў галечы і цемнаце. Сучасны капіталістычны лад вядзе ўсё чалавецтва да заняпаду. Тут, у гэтым горадзе Варшаве, 85 працэнтаў дзяцей школьнага ўзросту маюць пачатковую стадыю сухот. Сярэдняя працягласьць жыцьця рабочага складае 39 гадоў, сярэдняя працягласьць жыцьця ксяндза 60 гадоў. У 1918 годзе з 33 000 выпадкаў сьмярцей у Варшаве 25 000 чалавек складалі хворыя на сухоты. Усю рабочую клясу разьядаюць галеча і хваробы. Працоўныя масы пазбаўлены культуры. Узровень культуры буржуазіі таксама зьніжаецца. Грошы кіруюць усімі і ўсім.
Апавядальнік:
Гэтыя выказваньні сяброўкі-ўрача зрабілі моцнае ўражаньне на слухачоў. Больш за тое, яны выклікалі хваляваньне розумаў, якія дагэтуль знаходзіліся ў стане пасіўнага ўспрыманьня слоў «кляса», «пралетарыят», «буржуазія», «рабочыя», «клясавая барацьба» і гэтак далей. Але ў выніку гэтых прамоў і Цэзары адчуў у сабе ўласьцівую яму непакорлівасьць. Калі сяброўка прамоўцы на імгненьне замаўчала, зьбіраючы аргумэнты для далейшых разваг, Цэзары падняў руку, просячы голас.
Таварыш, які прысутнічаў на гэтым сходзе і лічыўся яго нефармальным лідарам — праўдападобна, з-за заслуг у справе вызваленьня працоўных, быў зьдзіўлены, убачыўшы, як юнак перапыняе лекцыю такой цудоўнай прапагандысткі. Але Цэзары патрабаваў, каб яму далі слова. Люлек занепакоіўся. Бледны і спалоханы, ён выскачыў з натоўпу ў сярэдзіну пакоя і, махаючы рукамі, даваў знакі сьмеламу сябру, каб той маўчаў. Але нічога не дапамагло. Старшыня загаварыў.
Старшыня:
— Цяпер выступае таварышка. Пазьней дам слова таварышу.
Цэзары:
— Чаму не цяпер? Я толькі пару слоў...
Старшыня:
— Калі ласка, калі ласка, але пару слоў!
Цэзары:
— Я хацеў сказаць некалькі слоў... Як бы гэта сказаць? Па фармальным моманце. Я хацеў зьвярнуць увагу на неэфэктыўнасьць прапаганды, як тая, прыклад якой я толькі што пачуў.
Калі тутэйшую рабочую клясу разьядаюць беднасьць і хваробы, калі гэта кляса выраджаецца, калі гэта кляса пазбаўлена культуры, то якім чынам і якое права мае гэта кляса рвацца да ролі адраджэнца тутэйшага грамадзтва? Такія аргумэнты ня варта выкарыстоўваць. Бадай варта гэткія факты схаваць на дно, на самы ніз аргумэнтацыі, бо гэта фактычна аргумэнт супраць рацыянальнасьці патрабаваньняў камунізму. Кляса, разьедзеная нэндзай і хваробамі, можа быць толькі аб'ектам нечага адраджэнскага дзеяньня, але ні ў якім разе ня можа быць рухаючай сілай адраджэньня. Хворы, пазбаўлены культуры, ня можа эфэктыўна вылечыць ні сябе, ні каго-небудзь яшчэ. Гэтага хварага павінен лячыць нехта сьвядомы — урач.
Старшыня:
— Хто ж, па-вашаму, таварыш, павінен быць такой рухаючай сілай адраджэньня, урачом?
Цэзары:
— Я гэтага ня ведаю. Я проста слухаю. Я тут вучуся. Але, можа быць, — кажу гэта зь вялікай колькасьцю агаворак, рухаючай сілай гэтага працэсу адраджэньня ўсіх людзей у гэтым грамадзтве, на тэрыторыі, якую займае гэта маладая дзяржава, будзе якраз Польшча, якая адрадзілася і адраджаецца.
Апавядальнік:
Палка, убітая ў мурашнік, не выклікала б такога хваляваньня сярод мурашак, як гэта выказваньне выклікала сярод тых, хто сабраўся. Побач з Цэзары адразу зьявіўся Люлек, які сьціснутымі кулакамі размахваў каля яго носа і мармытаў нешта вельмі пагрозьлівае. Іншыя прысутныя таксама адзін праз аднаго гаварылі вельмі непрыемныя словы. Усчаўся гоман. Суцішыў усіх толькі старшыня, грозна патрабуючы супакоіцца. І сам задаў пытаньне.
Старшыня:
— Значыць, «пан» сьцьвярджае, што Польшча можа замяніць сьвядомыя і матэнакіраваныя дзеяньні арганізаванага і актыўнага пралетарыяту?
Цэзары:
— Я нічога не сьцьвярджаю, бо сам яшчэ ня ведаю. Я толькі цяпер даведваюся. Я закінуў пытаньне. Я паставіў пытаньне на той падставе, што Польшча, польскі ўрад ня толькі не прыгнятае рабочых як такіх, але і ў спрэчках працоўных з буржуазіяй за заработную плату і правы становіцца на іх баку, на баку рабочых. Сьцьвярджэньне, што Польшчай кіруе буржуазія, не адпавядае рэчаіснасьці.
Апавядальнік:
У гэты момант усе накіравалі погляд на Цэзары — ды з такой лютасьцю і нянавісьцю, нібы ў яго асобе сядзела на драўляным крэсьле сама пачварная буржуазія, што кіруе польскай дзяржавай.
Мірослаў:
— У «вашай» Польшчы...
Цэзары:
— Гэта Польшча — яшчэ не «мая» Польшча. Калі ласка, кажыце: у Польшчы, у сучаснай польскай дзяржаве.
Мірослаў:
— Добра! Я згодзен. У Польшчы, у сучаснай польскай дзяржаве розныя захопленыя ёю народы прыгнечаны. Мы праціўнікі гэтай рабства народаў. Мы прыхільнікі ня толькі клясавай свабоды, але і свабоды нацый, заваяваных і прыгнечаных у Польшчы. Гэта ня значыць, што мы адчуваем унутраную салідарнасьць з гэтымі народамі, бо ўнутры кожнага з гэтых народаў ідзе клясавая барацьба...
Цэзары:
— Не ва ўсіх. Наколькі я ведаю, ня ўсе з паняволеных Польшчай народаў маюць буржуазію. Ёсьць такія, што яшчэ ня маюць увогуле ніякай буржуазіі, таму клясавая барацьба існуе ў тых паняволеных краях толькі на паперы тутэйшай партыйнай праграмы.
Мірослаў:
— Тым горш для Польшчы! У тых неразьвітых народаў ролю буржуазіі выконваюць палякі. «Палякі» ў тых няшчасных азначаюць паноў, уладальнікаў лятыфундый, магнатаў, саюзьнікаў царскага і «нацыянальных» урадаў, заснавальнікаў вялікіх заводаў і прамысловасьці. Але я ўжо сказаў тут, што наша партыя асуджае той факт, што ў сучаснай польскай дзяржаве, дзе яшчэ гучаць вывучаныя на памяць скаргі і лямантаваньні над нядаўнім уласным нацыянальным рабствам, парушаецца і прыгнятаецца свабода цэлага рада народаў. З моманту стварэньня польскай дзяржавы прасьледуецца рабочы рух...
Цэзары:
— Камуністычны рабочы рух, які падчас польска-расейскай вайны быў на баку Расеі, як было тут сказана?
Мірослаў:
— Так! Камуністычны! — выпаліў прамоўца, ударыўшы кулаком па стале.
Апавядальнік:
Удзельнікі сходу ўзрушыліся і пасунуліся да Цэзары. Яго абкружылі сварлівыя, бязьлітасныя, абураныя, раздражнёныя людзі. Ён маўчаў, спакойна назіраючы за прамоўцам і яго хаўрусьнікамі.
Мірослаў:
— Турмы перапоўнены арыштаванымі дзеячамі рабочага руху і прадстаўнікамі прыгнечаных народаў. Чатыры тысячы палітычных зьняволеных знаходзяцца ў Польшчы за кратамі. Умовы, у якіх гэтыя зьняволеныя знаходзяцца там, часта пераўзыходзяць славутыя царскія турмы і ператвараюць іх у месца пакут. Пра гэта сьведчаць шматлікія галадоўкі, якія з года ў год становяцца ўсё больш частымі. Гэтыя галадоўкі ня раз канчаліся сьмерцямі вязьняў. Падчас галадовак наглядчыкі жорстка зьбівалі вязьняў. Прызнаньні выбіваюць, выкарыстоўваючы сярэдневяковыя катаваньні. Вязьняў дапытваюць электрычным токам. Разьдзетага дагала Нікіфара Бартнічука дапытваў электратокам камісар Кайдан...
Цэзары:
— Прабачце... Я хацеў бы атрымаць інфармацыю. Ці гэткае сьледзтва з выкарыстаньнем катаваньня электрычнасьцю адбываецца зь ведама міністра юстыцыі? Ці ўрад выдае спэцыяльную пастанову па гэтых катаваньнях? Ці выдаткоўвае польскі ўрад сродкі на набыцьцё машын для катаваньняў электрычнасьцю?
Мірослаў:
— Я ня ведаю. Мы не праінфармаваны і, праўду кажучы, нам нават не цікава ведаць, хто раіць так дзейнічаць і хто дае грошы на гэтыя прыстасаваньні. Мы дакладна ведаем, хто гэта робіць. Паліцыя б'е літаральна ўсіх. Я хачу, каб вы ўсе, таварышы, добра запомнілі! Польская паліцыя выкарыстоўвае такія катаваньні: абедзьве рукі асуджанага скоўваюць разам і паміж імі працягваюць калені. Між рукамі і каленямі працягваюць жалезны прут, і вязень у выніку скручваеца ў кола. Затым ахвяру пераварочваюць на сьпіну і б'юць бізуном па голых ступнях так доўга, аж пакуль ахвяра не самлее. Тады яе вяртаюць у прытомнасьць і пачынаюць «допыт» ад пачатку. Уліваюць ваду струмянямі ў горла і нос, аж пакуль асуджаны не падавіцца.
Цэзары:
— Ці гэта праўда?
Мірослаў:
— Ці праўда?! Пачакай жа, пан! Скажу табе праўду! Кавалю з фальварка Васількоўшчына ў Ваўкавыскім павеце, нейкаму Казлоўскаму, зьвязалі рукі, усунулі паміж імі калені і ўклалі паміж каленямі і рукамі жалезны прут. Два паліцэйскія браліся за прут, падымалі Казлоўскага дагары і размахнуўшыся кідалі яго аб сьцяну. Казлоўскі адскокваў ад сьцяны як мяч, падаў на падлогу, ад якой зноў адбіваўся гэткім жа чынам. Працэдура доўжылася пятнаццаць хвілін. Вызвалены Казлоўскі памёр праз тры дні ў страшных пакутах.
Цэзары:
— За што яго так катавалі?
Мірослаў:
— Усё роўна, за што яны катавалі яго! Мала табе яшчэ? Яшчэ мала? Я скажу больш! У вёсцы Дзедаве, у Менскім павеце, засяклі на сьмерць некалькі цяжарных жанчын. Яшчэ мала?
Цэзары:
— Чаго ты да мяне прычапіўся?
Апавядальнік:
Цэзары выкрыкнуў гэта разьюшана. Ён рэзка адсунуў крэсла і пакінуў сход. Але перш чым зачыніў дзверы, ён яшчэ пачуў кашаль Люлека, яго дакучлівы сьмех і сьвіст, шыпеньне і скуголеньне.
Старшыня:
— Ідзі! Ідзі! Ідзі! Ідзі, хлапчучок! Дарагі патрыёт! Бясстрашны салдат! Ідзі! Паскардзься дзядзьку Гаёўцу! Ён цябе суцешыць! Ён табе ўсё растлумачыць. Ён дасьць табе адказы на ўсе плёткі рэвалюцыянэраў, здраднікаў, ворагаў...
Пераклаў з польскай мовы на беларускую Віктар Корбут